Müzikte aralık,gam ve modlar en çok kafa karıştıran konulardan birisidir.Bu konuda ufkunuzu açmak için temel olarak bu konuları işleyeceğiz.Adım adım ve tane tane okursanız gitarda gamlar ve gitarda modlar konuları hakkında detaylı bilgi alabilir ve aklınızda ki bazı soru işareleri kalkmış olacaktır.
Gam Nedir? (Gitarda Gamlar)
Gam herhangi bir notanın bir oktavlık turu (tiz yöne ya da pes yöne) tamamlarken aldığı ses dizisine denir.Batı müziğinde iki temel gam vardır.Bunlar;Majör ve minör gamlar olarak ikiye ayrılmaktadır.Günümüzde kullanılan gamlar(modlar) Antik Yunan dönemine kadar dayanmaktadır.
Bugün kullandığımız bazı mod çeşitleri vardır.Bu modların sıralama şekline göre sesler değişiklik göstermektedir.Kafanızı karıştırmadan bunları inceleyeceğiz.
- İyonyan Modu (İngilizce İonian)
- Doryen Modu (İngilizce Dorian)
- Frigyen Modu (İngilizce Phrygian)
- Lidyen Modu (İngilizce Lydian)
- Miksolidyen Modu (İngilizce Mixolydian)
- Aeoliyen Modu (İngilizce Aeolian)
- Lokriyen Modu (İngilizce Locrian)
- Majör Gamın modlarına göre 7’li akorlar
Tam Ses ve Yarım Ses Aralıklar
Aralık tanım olarak iki nota arasında ki mesafedir.Bu konuyu teknik terimler ile boğmak yerine daha gündelik bir şekilde anlatmak sizin için faydalı olacaktır.Gitar üzerinde bu konuyu düşünürsek 1. perde ve 3. perde arasında 1 tam ses boşluk oluşmaktadır.1. ve 2.perde arasında da yarım ses olmaktadır.Fakat bu kalıp içerisinde notaları yerleştirdiğimiz de biraz farklı bir durum ortaya çıkıyor.
Örneğin; Sol ve La sesleri arasında tam ses fark varken(1 perde boşluk düşünün) Mi ve Fa notaları arasında yarım ses fark vardır.
Aralıklar konusunu daha detaylı işleyeceğiz.
İonian Mod (Majör Gam)
Gitarda gamlar söz konusu olduğunda en çok bilinen mod ionian yani majör gamdır.İonian modu majör bir gamın ilk derecesi üzerine kurulur ve 8 derece sonra son bulur.Bu açıklamanın kafanızı karıştırdığına eminim.Daha basit anlatmak gerekirse sizinde bildiğiniz majör gam diyebiliriz.
Majör gamlar her nota için aşağıda ki aralık kalıbına oturttuğumuz da majör gamları öğrenmiş olursunuz.
Bu resimde gitar klavyesi üstünde ki notaları görüyoruz ve bunu bir kenara not edelim.Şimdi diyelim ki Do Majör gamını öğrenmek istiyoruz.
Majör gam atmak için bu gamın aralık kalıbını öğrenmemiz gerekiyor.Yani notalar arasında tam ya da yarım ses fark sıralamasını bilmeliyiz.
Majör gam aralık kalıbı aşağıdaki gibidir.Bu kalıba sırası ile Do-Re-Mi-Fa-Sol-La-Si-Do notalarını oturtmamız gerek.
İonian Gam (Majör Gam) Aralık
Şimdi yukarıda ki klavye notaları üzerinde do majör gamını çalmayı deneyelim. La teli üzeride dikkat ederseniz bir adet sarı olarak işaretlenmiş “C” yani do sesi bulunmakta.Buradan sonra “D” yani re sesi 4. tel boş çalındığında oluşmakta.Yine 4.tel de 2. perde “E” yani mi sesini vermekte.Tam seslerde bir perde boşluk bırakıyorduk fakat dikkat ederseniz Majör Gam Aralıklar kalıbına göre mi ve fa sesleri arasında yarım ses var. Yine klavye üzerinde ki notalara baktığımız da 4.tel de E yani mi sesinin hemen yanında Fa sesi bulunmakta.İşte burada yanyana olması aralarında yarım ses olduğunu gösteriyor.Aynı mantık ile devam ederek bir sonraki do sesine geldiğimizde 1 oktavlık Do majör gamı çalmış olacaksınız.
Hangi sesden başlar ve aynı mantığı uygularsanız o sesin majör gamını çalmış olacaksınız.İşte bu kadar basit fakat diğer gam çeşitleri ve aralıkları farklı olduğundan adım adım çalışmanızı öneririm.
Dorian Mod
Türk müziği makamlarından Hüseyni makamına da benzeyen Dorian modu majör gamın 2. notasından başlayarak 3. ve 7. sesinin yarım ses pes yapılması ile oluşmaktadır.Örneğimizde re majör sesi ile başlayıp aralık olarak dorian modunu kullanırsak ortaya resimdeki diziliş çıkacaktır.
Tekrar hatırlatmak gerekirse kulanacağınız mod için ,aralık kalıbının üzerine Do-Re-Mi-Fa-Sol-La-Si-Do notalarını oturtarak oluşan dizilişi klavye üzerinde tek tek çaldığınızda (1 oktav) gam elde edilmiş olur.
Frigyen (Phrygian) Mod
Herhangi bir majör gamın 3.derecesine kurulan moddur.Yine 1 oktavlık bitiş ile son bulur ve turunu tamamlar.Örneğin yine do majör gamını ele alalım.Do majör gamının 2,3,6 ve 7. seslerini yarım ses pes haline getirdiğimizde Do majör yerine Do frigyen modu elde edilmiş olur.Basit değil mi? Hadi şimdi portre üzerine Frigyen (Phrygian) modunun aralıklarını yazalım ve notalarımızı oturtarak diğer notaların modlarını da çıkartalım.1 yarım, 3 tam, 1 yarım, 2 tam aralıklardan oluşan Frigyen modu aşağıda göreceksiniz.
Kırmızı notalar sadece majör gam ile frigyen mod arasındaki farkı belirtmek için kullanılmıştır.
Lidyan (Lydian) Mod
Herhangi bir majör gamın 4.derecesine kurulan moddur.Majör gam sıralamasında (ionian mod) hangi notayı ele alırsanız o notanın 4. sesini yarım ses tizleştirdiğiniz de Lidyan (lydian) modunu elde etmiş oluruz.Örneğin; Do-Re-Mi-Fa#-Sol-La-Si-Do gördüğünüz gibi Fa sesi yarım ses tizleşince majör gam lidyan moduna dönüştü.Aşağıdaki resimde Do majör gamı üzerinde 4. sesi tizleştirdiğimiz de Do Lidyan moduna dönüşmüş oluyor.Hepsi bu kadar.
Miksolidyen (Mixolydian) Modu
Gitarda gamlar konusunda bir sonraki gitar modu miksolidyen modudur.Herhangi bir majör gamın 5.derecesine kurulan moddur.Gitarda gamlar konusunda yine kolay modlardan birisidir.Lidyan mod gibi aynı mantık ile ilerleyecek olursak herhangi bir majör gam üzerinde sadece 7.sesi yarım ses pes yapıyoruz ve miksolidyen modunu elde ediyoruz.
Hadi yine do majör gamı üzerinde 7.sesi değiştirerek bu modu elde edelim.
Aeoliyen (Aeolian) Modu
Türk müziğinde nihavend makamına benzemekte olan Aeolian modu, bir majör gamın 3. 6. ve 7. seslerinin yarım ses pes yapılması ile elde edilir.
Örneğin Do sesinin majör gamının 3.sesi Mi 6.sesi La ve 7.sesi Si olduğuna göre bu sesleri yarım ses pes yaparsak Aeolian modu elde edilmiş olur.Aeolian modu aralık sistemi ise aşağıdaki gibidir.
Lokriyen (Locrian) Modu
Lokriyen modu herhangi bir notanın majör gam (ionian) üzerinde 2,3,5,6, ve 7. seslerinin yarım ses pes yapılması ile oluşur.Yine Do majör gamını örnek vermek gerekirse, do majör gamının yukarıda ki söylediğimiz seslerini bemol yaparsak locrian modunu elde etmiş oluruz.
Hadi nasıl oluşuyor birlikte inceleyelim.
