VCA (voltaj kontrollü amplifikatör) kompresör, piyasadaki en yaygın kompresör çeşitlerinden birisidir. Hem donanım tarafı hem de plugin tarafında sıkça kullanılan VCA kompresörler ses mühendisliğin de gelişmeniz için önemli bir yapı taşı diyebiliriz.
VCA kompresör nedir?
VCA (voltaj kontrollü amplifikatör) kompresör, sıkıştırma uygulamak için bir VCA kontrolü kullanan analog bir kompresördür. Giriş sinyali, entegre bir devre aracılığıyla bir dedektör yoluna (VCA sıkıştırmasını kontrol etmek için) ve bir çıkış yoluna bölünmektedir.
Bu yazımızda VCA kompresörlerin nasıl çalıştığına değinirken güçlü ve zayıf yönlerine de göz atacağız.
Sıkıştırma işlemini anlamak
VCA kompresör özelliklerine geçmeden önce, sıkıştırmanın (compression) ne olduğunu hızlıca tanımlayalım.
Sıkıştırma (dynamic range compression), bir ses sinyalinin dinamik aralığını azaltma işlemidir. Yani, sinyalin en yüksek ve en düşük noktaları arasındaki genlik farkını azaltmak.
Kompresörler bunu, sinyalin yalnızca en gürültülü kısımlarını azaltarak başarır.
“En gürültülü kısımları” (loudest parts) azaltmak için yanıtlanması gereken iki soru vardır:
- En gürültülü kısımlar nelerdir?
- En gürültülü kısımlar ne kadar azaltılmalıdır?
Bir kompresör bu soruları sırasıyla threshold ve ratio parametreleriyle yanıtlar.
Threshold , ratio ve daha birçok kompresör özelliğini anlamak için aşağıda ki yazıya göz gezdirebilirsiniz.
Kompresör eşiği nedir?
Bir kompresörün eşiği, (threshold) kompresörün ne zaman devreye gireceğini ve devreden çıkacağını belirleyen ayarlanmış bir genlik sınırıdır. Giriş eşiği aşıldığında, kompresör devreye girer (verilen atak süresi ile). Giriş eşiğin altına düştüğünde kompresör devreden çıkar (release süresine göre).
Bir kompresörün ratio oranı nedir?
Kompresör ratio değeri, giriş sinyalinin eşiğin üzerinde olduğu desibel sayısını, çıkış sinyalinin eşiğin üzerinde olduğu desibel sayısıyla karşılaştırır. Başka bir deyişle, kompresörün sinyale uygulayacağı göreceli zayıflama miktarıdır.
Kompresör hakkında diğer detaylı bilgileri yukarıda verdiğimiz linkten bakabilirsiniz.
Şimdi bu değerli bilgileri bir kenara not edelim ve bu bilgiler ışığında VCA kompresör neden diğerlerinden farklı bunu görelim.
VCA Kompresör Nedir?
Adından da anlaşılacağı gibi bir VCA kompresörü, kazanç azaltma (gain) devresinde bir VCA (voltaj kontrollü amplifikatör) kullanan bir kompresördür.
Şimdi aklınıza şöyle bir soru gelebilir.
“Eğer bir kompresörün dinamik aralığı azaltmak için sinyal seviyesini azaltması gerekiyorsa, o zaman neden voltaj kontrollü bir amplifikatör kullanılır?”
VCA kompresörleri tam olarak anlamak için VCA’ları daha detaylı tanımlayalım.
Voltaj kontrollü amplifikatör nedir?
Bir VCA (voltaj kontrollü amplifikatör), kazancını (bir giriş/taşıyıcı sinyaline uygulanan) bir kontrol voltajı (CV) veya modülatör sinyali ile orantılı olarak değiştiren amplifikatördür ve adını da buradan almıştır. VCA’lar, giriş/taşıyıcı sinyalinin genliğini yükseltmek, zayıflatmak veya başka bir şekilde kontrol etmek için kullanılabilir.
Böylece bir VCA, üç sinyale dahil olacaktır. Bunlar:
- Carrier: Bu, genellikle iki kutuplu olan (negatif ve pozitif genliklere sahip) giriş AC sinyalidir (ses sinyali). VCA tarafından değiştirilen sinyaldir.
- Modulator: Bu, VCA kompresörlerinde tek kutuplu (sadece pozitif genliğe sahip) olan kontrol voltajı/girişidir. Bu, ses sinyalini/taşıyıcıyı etkili bir şekilde değiştiren sinyaldir.
- Output: Modülatör pozitif olduğu sürece taşıyıcı ve modülatörün anlık çarpımı.
Voltaj kontrollü amplifikatör terimindeki “amplifikatör” kelimesi yanıltıcıdır. VCA devrelerinin çoğu 1 kazanç oranını aşmaz, bu da VCA’ların sinyali yükseltmek yerine gerçekte zayıflattığı anlamına gelir.
Dolayısıyla bir VCA şu şekilde çalışır: kontrol voltajı/modülatörü ne kadar güçlüyse (genlik ne kadar yüksekse), çıkışa o kadar fazla taşıyıcı sinyal iletilir. Bu birkaç anlama gelir:
- Bazı kontrol voltajı/modülatör seviyesinde, tam taşıyıcı sinyal seviyesi çıkışa iletilir.
- Kontrol voltajı/modülatör seviyesi sıfır veya negatif olduğunda, çıkışa hiçbir taşıyıcı sinyal iletilmez.
- Sıfır ve “dolu” arasındaki diğer tüm noktalarda, modülatör VCA’nın girişi ve çıkışı arasındaki taşıyıcıyı zayıflatma etkisine sahip olacaktır.
Bu, bipolar taşıyıcı ve bipolar modülatörlü temel bir VCA’nın aşağıdaki çiziminde görselleştirilebilir:
VCA Kompresörlerin Özellikleri
Bu bölümde, VCA kompresörlerinin tipik özelliklerinden birkaçını ele alacağız:
- Çok düşük distortion
- Flexible threshold, ratio, attack, release kontrolleri
- Çok hızlı atak ve release sürelerine sahip
- Şeffaf ses
- Çok yüksek düzeyde gain azaltma kapasitesine sahip
- Tipik olarak delta-mu/tube ve optik kompresörlerden daha ucuzdur
